Dna moczanowa - przyczyny, objawy, leczenie i zalecenia

Dna moczanowa (znana także jako podagra, skaza moczanowa czy artretyzm) jest powszechną w krajach rozwiniętych chorobą reumatyczną. To choroba zapalna stawów, spowodowana przez odkładający się w płynie stawowym, tkankach okołostawowych oraz tkance podskórnej kryształów moczanu sodu. 

Wytrącanie wspomnianych kryształów ma miejsce, gdy kwas moczowy we krwi przekroczy próg wysycenia - ten stan nazywamy hiperurykemią. Kwas moczowy jest końcowym produktem przemian puryn i fruktozy w naszym organizmie.

Hiperurykemia to ilość kwasu moczowego przekraczająca 6,8mg/dl we krwi. Ten stan wpływa szkodliwie na kondycję i funkcjonowanie naczyń krwionośnych i pozostałych narządów. Wytrącanie kryształów moczanu sodu w nerkach może powodować kamicę nerkową.

Czynniki ryzyka dny moczanowej

Niestety czynników ryzyka, wpływających na pojawienie się dny moczanowej, jest bardzo wiele. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• hiperurykemię,
• nadwagę i otyłość,
• dietę bogatą w mięso i owoce morza,
• nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu, 
• czynniki genetyczne,
• nadciśnienie tętnicze,
• zespół metaboliczny,
• płeć męską,
• kobiety w okresie pomenopauzalnym, 
• przyjmowanie niektórych leków,
• osoby po przeszczepach.

Objawy artretyzmu

Objawami napadu dny moczanowej są:

• obrzęk i zaczerwienienie stawów,
• narastający silny ból stawu/stawów,
• gorączka.

Najczęściej stanem zapalnym objęty jest staw (śródstopno-paliczkowy) palca I, stan zapalny może oczywiście pojawić się także w innych stawach. Napad trwa od kilku godzin do dwóch tygodni (z reguły nie jest leczony), a między napadami nie pojawiają się inne dolegliwości. Przewlekła dna moczanowa powoduje zmiany w stawach, które ulegają przebudowie. Powstające w stawach dnawe guzki upośledzają funkcję stawów i utrudniają funkcjonowanie w życiu codziennym.

Czynniki wywołujące napad dny moczanowej

Czynników ryzyka wpływających na pojawienie się samego napadu dny moczanowej również jest wiele. Większość z nich jesteśmy w stanie sami kontrolować, a należą do nich:

• dieta bogata w puryny i fruktozę,
• alkohol,
• nadwaga i otyłość,
• odwodnienie lub niewystarczająca podaż płynów,
• nadmierny wysiłek fizyczny,
• nagła utrata masy ciała/ głodówka,
• wychłodzenie.

Leczenie dny moczanowej

Leczenie opiera się na łagodzeniu stanu zapalnego i terapii przeciwbólowej. Podstawą jest zapobieganie wystąpieniu ostrych ataków, czyli obniżania stężenia kwasu moczowego we krwi. Bardzo ważna jest tu edukacja i codzienne zachowania - właściwa dieta i eliminacja czynników wywołujących.

Zalecenia żywieniowe

W zapobieganiu wystąpienia dny moczanowej zaleca się zmniejszanie stężenia kwasu moczowego we krwi (zapobieganie hiperurykemii). Głównym filarem prewencji jest stosowanie diety ubogopurynowej. Posiłki powinny być gotowane na parze lub w wodzie, sporadycznie pieczone czy grillowane.

Poza tym, konieczne jest ograniczenie fruktozy - szczególnie z przetworzonych źródeł takich jak soki, słodycze, cukier czy syrop glukozowo-fruktozowy. 

Zaleca się także kontrolę spożycia owoców (szczególnie tych o dużej zawartości fruktozy). Nie należy ich zupełnie eliminować, gdyż są źródłem antyoksydantów, witamin i innych związków pomagających regulować metabolizm kwasu moczowego w organizmie. 

Mleko i produkty mleczne (niskotłuszczowe) są źródłem związków zwiększających wydalanie kwasu moczowego. Spożywanie jednej porcji mleka lub jogurtu obniża stężenie kwasu moczowego. Ataki dny moczanowej pojawiają się nawet o 40% rzadziej w przypadku osób o dużym spożyciu produktów mlecznych. Mleko i nabiał są także dobrym zamiennikiem mięsa w przypadku osób chorujących na dnę moczanową. 

Warto zaznaczyć, że puryny z produktów roślinnych charakteryzuje mniejsza biodostępność niż z produktów zwierzęcych. W związku z powyższym rozwiązaniem może być wprowadzenie diety wegetariańskiej.

Produkty przeciwwskazane: Mięso: wieprzowina, wołowina, baranina, podroby, przetwory i konserwy mięsne, buliony, sosy i galarety, gęś zając; Ryby: łosoś, dorsz, makrela, karp, pstrąg, szczupak, śledź, sola, krewetki i inne owoce morza; Grzyby i przetwory z grzybów; Owoce o dużej zawartości fruktozy: rodzynki, daktyle, suszone figi, żurawina i śliwki, winogrono, gruszki, jabłka, kiwi; Pieczywo drożdżowe, płatki śniadaniowe, słodycze, miód

Produkty dopuszczalne w ograniczonej ilości: Nabiał: pełnotłuste produkty mleczne; Jajka; Warzywa: dynia, zielona fasola, biała fasola, soczewica, czerwona kapusta, jarmuż, brokuły, por, brukselka, kukurydza; Owoce: banan, melon, mango, świeże śliwki, papaja

Produkty zalecane: Nabiał: mleko odtłuszczone, niskotłuszczowe produkty mleczne (jogurt, maślanka, kefir, twaróg i sery do 5% tłuszczu); Produkty zbożowe: pieczywo, makaron, kasze (najlepiej pełnoziarniste); Mięso: chude mięso drobiowe; Warzywa: ogórek, pomidor, biała kapusta, kiszona kapusta, burak, cukinia, marchew, soki warzywne, ziemniaki; Owoce: wiśnie, truskawki, mandarynki, maliny, ananasy, grejpfruty, nektarynki, brzoskwinie

Płyny

Bardzo ważne w przypadku dny moczanowej jest odpowiednie nawodnienie, kwas moczowy wydalany jest wraz z moczem. Zaleca się zwiększoną podaż płynów 2,5 - 3 litry dziennie. Wspomniane wcześniej soki oraz napoje owocowe są przeciwwskazane u osób z hiperurykemią. Wynika to z faktu, że są to skoncentrowane źródła fruktozy, która powinna być limitowana.

Zalecane jest zrezygnowanie z alkoholu pod każdą postacią, ponieważ przyczynia się do zmniejszonego wydalania kwasu moczowego przez nerki. Obserwacje wskazały na bardzo silne powiązanie spożywania piwa z częstością występowania napadów dny moczanowej- codziennie spożywanie piwa zwiększa ryzyko o 50%.

Kawa jest często wymieniana jako czynnik sprzyjający powstawaniu napadów dny moczanowej, jednak dostępne badania nie potwierdziły tych podejrzeń. Co ciekawe, nowe światło w tej kwesti rzucają badania epidemiologiczne. Osoby pijące kawę miały doświadczyć mniejszej ilości ataków oraz miały niższe stężenie kwasu moczowego - za ten efekt może odpowiadać obecność antyoksydantów.

Spożycie herbaty jest za to nadal kwestią sporną. Badania określają wpływ herbaty jako neutralny lub negatywny. Obecnie brak jednak jakichkolwiek przesłanek odnośnie jej pozytywnego wpływu w kontekście dny moczanowej. W tych okolicznościach błędem nie będzie jej ograniczone spożycie.

Aktywność fizyczna

Dna moczanowa nie jest przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej, wyjątkiem są stany zaostrzenia.

Regularna aktywność fizyczna to jeden z kluczowych elementów pomagających utrzymać odpowiednią masę ciała. Osobom z nadwagą i otyłością zaleca się normalizację masy ciała w celu zredukowania ryzyka wystąpienia napadów dny moczanowej. Spadek masy ciała o 5-10 kg wpływa na redukcję stężenia kwasu moczowego we krwi o ok. 0,6 mg/dl.

Podczas podejmowania aktywności fizycznej pamiętajmy, że musimy zadbać o odpowiednie nawodnienie.

Podsumowanie

Dna moczanowa jest jednostką chorobową, gdzie w znakomitej większości przypadków przebieg zależny jest od pacjenta i jego stylu życia. Utrzymanie prawidłowej masy ciała, nawodnienie oraz przestrzeganie rekomendacji dietetycznych przyczynia się do obniżenia stężenia kwasu moczowego we krwi.

Bibliografia

1. Pliarski Ł, Bogdański P, Pupek-Musialik D. Dna moczanowa- antyczna choroba wciąż problematyczna w XXI wieku. Forum zaburzeń metabolicznych 2012;4: 160-6.
2. Pęksa J, Karpiel-Malinowska A. Farmakoterapia i leczenie dietetyczne hiperurykemii oraz napadów dny moczanowej. Gabinet prywatny. 2019;26: 22-31.
3. Frączek B, Krzywański J, Krysztofiak H. Dietetyka Sportowa. PZWL 2019; 691-705. 
4. Widecka K, Szymański FM, Filipiak KJ, et al. Stanowisko ekspertów dotyczące hiperurykemii.
5. George C, Minter DA. Hyperuricemia. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; May 29, 2020.
6. Zimmermann-Górska I. Dna moczanowa. Interna Szczeklika. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.15. 
7. Borghi C et al. Konsensus ekspertów dotyczący diagnozowania i leczenia pacjentów z hiperurykemią oraz wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Cardiology Journal 2018;25(5):545-564